تومور مغزی به رشد غیر طبیعی سلول‌ها درون مغز یا در اطراف آن گفته می‌شود. تومورهای مغزی انواع مختلفی دارند. برخی از تومورهای مغزی غیر سرطانی (خوش خیم) هستند، اما برخی دیگر سرطانی (بدخیم) هستند. تومورهای مغزی می‌توانند درون مغز (تومورهای اولیه) و یا در سایر قسمت‌های مغز تشکیل شوند و به درون مغز پخش شوند( ثانویه یا متاستاز).
سرعت رشد تومور بسیار متغیر است. سرعت رشد تومور و محل آن می‌تواند میزان تاثیرگذاری بر سیستم عصبی را نشان دهد. اقدامات موجود برای درمان تومور مغزی به نوع تومور، محل و اندازه آن بستگی دارد. برای پیشگیری، تشخیص و درمان انواع تومور مغزی لازم است که به جراح مغز و اعصاب مراجعه شود. در اینجا اشاره ای گذرا به انواع تومورهای مغزی میکنیم:
درجه بندی تومور مغزی
احتمال رشد تومورهای مغزی و نخاعی نسبت به سایر تومورها درون سلول‌های مجاور بیشتر است. تومورهای مغزی و نخاعی براساس ظاهر و ساختار سلول زیر میکروسکوپ به چهار گرید(درجه) تقسیم می‌شوند:
- گرید یک: این نوع تومورها معمولا به آهستگی رشد می‌کنند و سلول‌های مجاور را مورد تهاجم قرار نمی‌دهند. معمولا این نوع تومورها با عمل جراحی درمان می‌شوند.
- گرید دو: این نوع تومورها به آرامی رشد می‌کنند و می‌توانند بافت اطراف را مورد تهاجم قرار دهند. احتمال بازگشت این نوع تومورها پس از جراحی نسبت به تومورهای گرید یک بیشتر است. احتمال رشد سریع‌تر این نوع تومورها با گذر زمان بیشتر است.
- گرید سه: این تومورها زیر میکروسکوپ بسیار ناهنجار به نظر می‌رسند و می‌توانند بافت اطراف را مورد تهاجم قرار دهند. این نوع تومورها علاوه بر جراحی به سایر اقدامات درمانی نیاز دارند.
- گرید چهار: این نوع تومورها نسبت به سایر تومورها رشد بسیار سریع‌تری دارند. برای درمان این تومورها به روش‌های بسیار تهاجمی نیاز است.
انواع تومورها در بزرگسالان
تومورهایی که در مغز رشد می‌کنند (تومورهای مغزی اولیه ) شبیه تومورهای سایر نقاط بدن مانند سرطان سینه یا ریه نیستند، این تومورها مغز را نیز درگیر می‌کنند (متاستاز یا تومورهای مغزی ثانویه ). در بزرگسالان تومورهای متاستاز دهنده به مغز شایع‌تر از تومورهای مغزی اولیه هستند. نحوه درمان این نوع تومورها متفاوت است. به عنوان مثال، نحوه درمان سرطان ریه و سرطان سینه که به مغز متاستاز می‌دهند با تومورهایی که در مغز شروع به رشد می‌کنند برخلاف تومورهایی که در سایر نقاط بدن شروع به رشد می‌کنند، به ندرت اعضای دیگر را درگیر می‌کنند. به ندرت تومورهای نخاع به عنوان تومورهای خوش خیم غیر سرطانی در نظر گرفته می‌شوند. با این حال رشد و انتشار آنها می‌تواند بافت سالم و طبیعی مغز را نیز تخریب کند و در صورتی که تومورهای مغز و نخاع به طور کامل تخریب یا خارج نشوند به رشد خود ادامه داده و زندگی بیمار را تهدید خواهند کرد. تومورهای اولیه مغزی می‌توانند در هریک از بافت یا سلول‌های مغزی و نخاع رشد کنند. برخی از تومورها از نوع سلول ترکیبی هستند نحوه درمان و تشخیص تومورهایی که در نقاط مختلف سیستم عصبی مرکزی ( CNS ) رشد می‌کنند، متفاوت است.
گلیوما
گلیوما به معنای یک نوع از تومورهای مغزی نیست، بلکه یک عبارت کلی برای تومورهایی است که در سلول‌های گلیال رشد می‌کنند. می‌توان برخی از تومورها را تحت عنوان گلیوما در نظر گرفت، این تومورها عبارتند از:
- آستروسیتوما
- الیگودرندروگلیوما
- اپاندیموما
حدود سه مورد از ده مورد از کل تومورهای مغزی، گلیوما هستند. اکثر تومورهای مغزی که به سرعت رشد می‌کنند، گلیوما هستند.
آستروسیتوما
آستروسیتوما به تومورهایی گفته می‌شود که در سلول‌های گلیال که آستروسیت نام دارند، شروع به رشد می‌کنند. حدود دو مورد از ده مورد از کل تومورهای مغزی، آستروسیتوما هستند. آستروسسیتوما می‌تواند در سرتاسر مغز پخش و با سلول‌های سالم و طبیعی ترکیب شود، که در این حالت خارج کردن آنها به کمک عمل جراحی دشوار است. گاهی اوقات در کنار مسیر مایع مغزی نخاعی (CSF) پخش می‌شوند. احتمال پخش شدن آنها در قسمت خارجی مغز و نخاع بسیار نادر است. آستروسیتوما (مانند سایر تومورهای مغزی) دارای چهار گرید است که عبارتند از:
- آستروسیتومای غیرتهاجمی (گرید یک): معمولا در بافت‌های اطراف رشد نمی‌کنند و قابل پیش بینی هستند. این تومورها شامل آستروسیتومای پلی کیستیک و آستروسیتومای جاینت سل ( SEGAs ) می‌باشند. شیوع این تومورها در کودکان بیشتر از بزرگسالان است.
- آستروسیتومای با گرید پائین (گرید دو): مانند آستروسیتومای پخش شونده رشد کمی دارند، اما با گذر زمان به نقاط اطراف حمله می‌کنند و رشد آنها سرعت می‌یابد و بسیار تهاجمی عمل می‌کنند.
- آستروسیتومای آناپلاستیک (گرید سه): آستروسیتومای آناپلاستیک، سرعت رشد بسیار بالایی دارند.
- گلیوبلاستوما (گرید چهار): نسبت به سایر تومورها به سرعت رشد می‌کنند. این تومورها بیش از نیمی از تومورهای مغزی را تشکیل می‌دهند و شیوع تومور مغزی در بزرگسالان است.
الیگودندروگلیوما
این تومورها در سلول‌های گلیال مغز که الیگودندروسیت نامیده می‌شوند رشد می‌کنند. این تومورها جز تومورهای گرید دو هستند که رشد آنها کند است. اکثر آنها به بافت اطراف مغز نفوذ و در آنجا شروع به رشد می‌کنند و نمی‌توان به کمک عمل جراحی به طور کامل آنها را خارج کرد. این نوع تومور گاهی در کنار مسیر مایع مغزی، نخاعی پخش می‌شود اما به ندرت به سلول‌های خارج از مغز و نخاع حمله می‌کنند. این تومورها همانند آستروسیتوما، بسیار تهاجمی عمل می‌کنند. انواع بسیار تهاجمی این نوع تومورها (گرید سه) تحت عنوان الیگودندروگلیومای آناپلاستیک شناخته می‌شوند. این تومورها فقط محدود 2درصد از تومورهای مغزی را شامل می‌شوند.
اپاندیموما
این تومورها در سلول‌های اپندیمال شروع به رشد می‌کنند، سلول‌های اپندیمال سطح داخلی حفره‌های مغز و نخاع را می‌پوشانند. این نوع از تومورها شامل تومورهای با گرید پائین ( گرید دو ) و تومورهای با گرید بالا ( گرید سوم ) هستند، که اپاندیمومای آناپلاستیک نام دارند. این نوع تومورها فقط 2 درصد از تومورهای مغزی را تشکیل می‌دهند. احتمال پخش شدن این نوع تومورها نسبت به سایر انواع تومورها در مسیر مایع مغزی نخاعی (CSF) بیشتر است اما به قسمت‌های خارجی مغز یا نخاع منتشر نمی‌شوند. اپاندیموما می‌تواند مسیر خروج مایع مغزی نخاعی از بطن‌ها را مسدود کند و منجر به بزرگ شدن آنها شود، این وضعیت هیدروسفالی نام دارد. این تومورها برخلاف آستروسیتوما و الیگودندروگلیوما معمولا درون بافت سالم مغز رشد نمی‌کند. در نتیجه، می‌توان برخی از تومورهای اپاندیموما (نه همه آنها) را به کمک عمل جراحی به طور کامل تخلیه و درمان کرد. اما چون احتمال پخش شدن آنها در مسیر مایع مغزی نخاعی و سطوح اپندیمال وجود دارد، گاهی اوقات درمان آنها دشوار است. تومورهای اپاندیمومای نخاعی بیشترین شانس درمان با عمل جراحی را دارند، اما یکی از عوارض جراحی این تومورها، آسیب دیدگی عصب است.
مننژیوم
مننژیوم در مننژهای مغز شروع به رشد می‌کنند، مننژها لایه‌هایی از بافت مغز هستند که بخش بیرونی مغز و نخاع را احاطه می‌کنند و آنها را در محیطی جداگانه از سایر اعضا و با شرایط خاص نگه می دارد به طوری که مانع از ورود بسیاری از داروها و سموم به مغز می شود. مننژیوم علت یک مورد از سه مورد از تومور های اولیه مغزی و نخاعی است. این تومورها شایع‌ترین نوع تومورها در بزرگسالان هستند (اگرچه در حقیقت مننژیوم، یک تومور مغزی نیست). ریسک این تومورها با بالارفتن سن، افزایش می‌یابد. شیوع این تومورها در زنان دو برابر است. گاهی اوقات این تومورها زمینه خانوادگی دارند، به ویژه در خانواده‌هایی که سابقه نروفیبروماتوز دارند. در سندروم نروفیبروماتوز، تعداد زیادی تومور در بافت عصب رشد می‌کنند. تومورهای مننژیومی با توجه به ظاهر سلول زیر میکروسکوپ به چند گرید دسته‌بندی می‌شوند که عبارتند از:
- مننژیوم گرید یک (خوش خیم): سلول‌ها شبیه سلول‌های طبیعی و سالم هستند. حدود 8 مورد از 10 مورد از تومورهای مننژیوم جز تومورهای خوش خیم محسوب می‌شوند. در اکثر مواقع می‌توان با انجام عمل جراحی آنها را درمان کرد، اما برخی از آنها در نزدیکی سطوح حیاتی مغز یا اعصاب جمجمه رشد می‌کنند که درمان آنها به تنهایی توسط عمل جراحی مسیر نیست.
- مننژیوم گرید دو (تهاجمی یا غیرعادی): سلول‌ها غیر طبیعی به نظر می‌رسند. این تومورها حدود 15 تا 20 درصد از تومورهای مننژیوم را تشکیل می‌دهند و مستقیما به درون بافت و استخوان مجاور مغز نفوذ کرده و شروع به رشد می‌کنند و معمولا احتمال عود آنها پس از عمل جراحی بالا است.
- مننژیوم گرید سه (آناپلاستیک یا بدخیم): ظاهر این سلول‌ها بسیار غیر طبیعی است. این تومورها حدود یک تا سه درصد از تومورهای مننژیوم را تشکیل می‌دهند. سرعت رشد آنها زیاد است و می‌توانند درون یافت و استخوان مجاور شروع به رشد کنند. احتمال عود این تومورهای پس از عمل جراحی بسیار بالا است. برخی از این تومورها می‌توانند به سایر نقاط بدن منتقل شوند.
مدولوبلاستوما
مدولوستوما در سلول‌های نورواکتودرمال (اشکال اولیه سلول‌های عصبی) در بطن مغز شروع به رشد می‌کنند. این تومورها رشد بسیار سریعی دارند (گرید چهار) و معمولا از طریق مایع مغزی نخاعی پخش می‌شوند. می‌توان به کمک عمل جراحی، پرتو درمانی و شیمی درمانی این نوع تومورها را درمان کرد. این تومورها بیشتر کودکان را درگیر می‌کند. این تومورها بخشی از تومورهای امبریونال هستند که در سایر بخش‌های سیستم اعصاب مرکزی شروع به رشد می‌کنند.
گانگلیوگلیوما
تومورهای گانگلیوگلیوما شامل سلول‌های گلیال و نورون هستند. این تومورها در بزرگسالان بسیار غیر معمول است و معمولا رشد آنها کند است (گرید دو) و معمولا به تنهایی به کمک عمل جراحی یا پرتو درمانی و عمل جراحی درمان می‌شوند.
شوانوما (نورینوما)
تومورهای شوانوما در سلول‌های شوان تشکیل می‌شوند. سلول‌های شوان اطراف اعصاب جمجمه و سایر سلول‌ها را می‌پوشانند. این تومورها حدود 8 درصد از کل تومورهای مایع مغزی نخاعی را تشکیل می‌دهند. تومورهای شوانوما تقریبا همیشه جزء تومورهای خوش خیم هستند و ممکن است در هریک از اعصاب جمجمه تشکیل شوند. هنگامی که این تومورها در اعصاب شنوایی و حفظ تعادل تشکیل می‌شوند تومورهای شوانوم و ستیبیولار یا تومور آکوستیک نامیده می‌شوند. این تومورها می‌توانند در اعصاب نخاع نیز شروع به رشد کنند که این مساله در نقطه خروج آنها از نخاع رخ می‌دهد و با اعمال فشار بر نخاع منجر به ضعف، از دست دادن حواس و اختلالات روده و مثانه می‌شود.
کرانیو فارنژیوما
این تومورها که رشد کندی دارند (گرید یک) در قسمت فوقانی غده هیپوفیز و زیر مغز شروع به رشد می‌کنند و با اعمال فشار بر غده هیپوفیز و هیپوتالاموس باعث ایجاد اختلالات هورمونی می‌شوند. از آنجایی که این تومورها در نزدیکی اعصاب بینایی شروع به رشد می‌کنند می‌توانند باعث بروز مشکلات بینایی شوند. چون این تومورها به ساختارهای مهم و حساس می‌چسبند، تخلیه کامل آنها بدون آسیب رساندن به بینایی یا حفظ تعادل هورمونی کار بسیار دشواری است. شیوع تومورهای کرانیوفارنژیوما در کودکان بالاتر است، اما گاهی در بزرگسالان نیز رخ می‌دهد.
سایر تومورهایی که درون یا در اطراف مغز رشد می‌کنند
کوردوما
این تومورها به ندرت در استخوان جمجمه یا انتهای پائین ستون فقرات رشد می‌کنند. کوردوما در سیستم اعصاب مرکزی رشد نمی‌کند، اما می‌تواند با فشار آوردن به مغز و ستون فقرات به آنها آسیب برساند. در صورت امکان می‌توان به کمک عمل جراحی و پس از آن پرتو درمانی این تومورها را درمان کرد، اما معمولا پس از درمان، مجددا در همان نقطه عود می‌کنند و باعث آسیب بیشتر می‌شوند. این تومورها معمولا سایر اعضای بدن را درگیر نمی‌کنند.
لنفوم غیر هوچکینی
لنفوم، سرطانی است که در سلول‌های سفید خون که لنفوسیت نام دارند رشد می‌کنند. لنفوسیت یکی از سلول‌های اصلی سیستم ایمنی است. اکثر تومورهای لنفومی در سایر قسمت های بدن رشد می‌کنند اما برخی از آنها در مایع مغزی نخاعی رشد می‌کنند و لنفوم اولیه مایع مغزی نخاعی نامیده می‌شوند. این تومورها در افرادی که دچار اختلالات سیستم ایمنی هستند، مانند افراد مبتلا به ویروس HIV که عامل بیماری ایدز است، بسیار شایع است. به دلیل روش‌های درمانی جدید برای بیماری ایدز، در سال‌های اخیر شیوع این تومورها کاهش یافته است. معمولا این تومورها به سرعت رشد می‌کنند و درمان آنها دشوار است. پیشرفت‌های اخیر در شیمی درمانی، افق‌های جدیدی را به روی بیماران مبتلا به لنفوم غیر هوچکینی گشوده است.
تومورهای غده هیپوفیز
تومورهایی که در غده هیپوفیز رشد می‌کنند تقریبا همیشه تومورهای خوش خیم و غیر سرطانی هستند. اما اگر آنقدر رشد کنند که به ساختارهای اطراف فشار وارد کنند یا باعث افزایش سطح برخی از هورمون‌ها شوند، می‌توانند مشکلات بسیار جدی به بار بیاورند.
