کمردرد

کمردرد بعد از سرماخوردگی شایعترین بیماری انسانی است، به طوری که حدود ۸۵ درصد افراد در طول زندگی خود دچار کمردرد میشود از لحاظ ایجاد ناتوانی شایع ترین عامل عدم توانایی کار در افراد بین ۲۰ تا 45 سال یعنی افراد فعال جامعه است. بر اساس نتایج یک مطالعه حدود ۱۰ درصد افراد جامعه در هر لحظه دچار کمردرد هستند!

کمردرد ممکن است دردی طولانی مدت و پایدار و یا ناگهانی و شدید باشد. کمر درد حاد به طور ناگهانی اتفاق می افتد و معمولا از چند روز تا چند هفته طول می کشد. اگر بیش از سه ماه طول بکشد، کمر درد مزمن نامیده می شود. مصرف داروهای ضد درد و استراحت می تواند برای کمردرد کمک کننده باشد. با این حال، ماندن در رختخواب بیش از ۱ یا ۲ روز می تواند آن را بدتر کند.

عوامل افزایش دهنده احتمال ایجاد کمر درد عبارتند از: کشیدن سیگار، افزایش وزن، افزایش سن، کارهایی که همراه نشستن طولانی  و بدون فعالیت هستند و یا برعکس کارهایی که مستلزم فعالیت بدنی شدید بخصوص خم و راست شدن زیاد هستند و بالاخره مسائل روحی از قبیل اضطراب استرس و افسردگی.

نگرش به کمردرد در گذشته و حال  متفاوت بوده است .در گذشته برای کمردرد استراحت طولانی عدم رفتن به سرکار تو صیه میشد  ولی امروزه کمترین استراحت و برگرداندن بیمار به کار و افزایش تدریجی فعالیت‌ها و همچنین استفاده از روشهای کم  تهاجمی در درمان بیماری کمردرد توصیه می‌شود.

برای بررسی مولد درد یعنی قسمتی از بدن انسان که  ایجاد درد کمر میکند تقریباً تمام ساختمان هایی که در کمر وجود دارند می توانند باعث ایجاد درد شوند .این ساختمان ها عبارتند از استخوان مهره ها، دیسک بین مهره ای، لیگامانها، مفاصل ستون مهره ها، عروق  خونی و عضلاتی که در ناحیه کمر قرار دارند. اگر هر کدام از اینها دچار اشکال شوند کمردرد ایجاد میشود. گاهی درد کمری نه از خود کمر که ارجاع درد از اعضاء دیگر مثل کلیه ها یا دستگاه گوارش است. بر اساس آمار کمردرد زنها و مردها را به طور مساوی گرفتار می کنند.

لازم است به کمردردهایی که همراه با علائم ادراری و علائم عصبی و ضعف عضلات در اندامهای تحتانی باشند توجه بیشتری شود و در موارد زیر سریع مراجعه پزشکی داشت:

• دردی که شدید است و با استراحت بهبود نمی یابد.
• به یک یا هر دو پا انتشار پیدا کرده است ، به ویژه اگر درد به زیر زانو انتشار پیدا کرده باشد.
• باعث ضعف، بی حسی یا سوزن سوزن شدن در یک یا هر دو پا شده باشد.

همراه با کاهش وزن غیر قابل توجیه باشد.

عناصری که میتوانند ایجاد درد کنند:

هر مهره از دو قسمت تشکیل می‌گردد، جسم مهره در جلو و قوس مهره در پشت. جسم و قوس هر مهره به گونه‌ای به یکدیگر اتصال می‌یابند که سوراخ مهره‌ای را ایجاد می‌کنند.

سوراخ‌های مهره‌ای در طول ستون فقرات به گونه‌ای در امتداد هم قرار می‌گیرند که، مجرای نخاعی (مهره‌ای) را به وجود می‌آورند و طناب نخاعی را در خود جای می‌دهد. طناب نخاعی در محل سوراخ پس سری آغاز شده و در مهره اول یا دوم کمری پایان می‌یابد و پس از آن رشته های دم اسب در ساک نخاعی ادامه مسیر میدهند.

بین جسم هر دو مهره، یک دیسک قرارمی گیرد. دیسک‌های بین مهره‌ای نقش بسیار مهمی در کاهش فشار به ساختارهای ستون فقرات و همچنین تسهیل حرکات آن دارند. هر دیسک خود شامل دو قسمت است:

بخش مرکزی بنام هسته دیسک و بخش محیطی بنام آنولوس فیبروزوس.

ستون مهره‌ای دارای شش رباط (لیگامان) اصلی به همراه مفاصل بین مهره‌ای جلویی و مفاصل بین مهره‌ای پشتی (فاست ها) است.

علل دردهای کمری

عوامل مختلفی در ایجاد درد کمر نقش دارند و تقسیم بندی‌های گوناگونی ازنظر مولفان در این ارتباط وجود دارد. سندرم بی تحرکی یکی از مهم‌ترین عوامل ابتلا به بیماری‌های مزمن و ناتوانی جسمانی حرکتی از جمله کمر درد به‌شمار می‌آید. به نظر پزشکان بیش از 85 درصد علل دردهای عضلانی مربوط به بی تحرکی است. صرف نظر از عواملی چون چاقی و نوع شغل، مهمترین علل کمردرد عبارتنداز:

درد مکانیکی کمر

درد کمر با منشاء درون وندی

درد کمر التهابی

درد به دلیل عفونت

درد ناشی از تومورها

درد کمر با منشاء عروقی

درد کمر با مبدأ روانی

از میان علت‌های فوق، دردهای مکانیکی شایعترین علت کمردرد هستند.

علل مکانیکی دردهای کمری

۹۰ درصد دردهای کمری از نوع مکانیکی است. بسیاری از از این اختلالات مکانیکی نیز در قسمت پایین فقرات کمری ایجاد می‌شود. درحقیقت ناحیه کمری-خاجی شایعترین محل دردهای کمری است.

مهمترین علل دردهای مکانیکی ناحیه کمر عبارتند از:

کشیدگی عضلانی (Strain)

پیچ خوردگی (Sprain)

آسیب مفاصل بین مهره‌ای پشتی(Facet Joints)

فتق دیسک بین مهره‌ای

لغزش مهره (Spondylolistesis)

انحراف جانبی ستون فقرات(Scoliosis)

آرتروز(Osteoarthritis)

تنگی کانال نخاعی

شکستگی‌ها(Fractures)

دررفتگی‌ها(Dislocation)

درد کمر ارجاعی

گاهی دردهای کمری درارتباط با ساختارهای ستون فقرات نبوده و از بافت‌های دیگری ایجاد می‌گردند که ممکن است درد آنها به کمر کشیده شود. به ‌طور کلی، به دردهایی که به علت ارتباطات عصبی مشترک در دستگاه عصبی مرکزی در ناحیه دیگری غیر از منطقه اصلی خود احساس گردند، درد ارجاعی می‌ گویند. بیماری‌های دستگاه گوارش همانند زخم دوازدهه، پانکراتیت و زخم معده ممکن است باعث کمردرد گردند. به همین ترتیب اختلالات دستگاه ادراری همانند سنگ کلیه، مشکلات حالب‌ها، تومور پروستات، پروستاتیت (التهاب پروستات) و بیماری‌های دستگاه تناسلی در خانم‌ها مثل اندومتریوز و تومور رحم نیز می‌توانند باعث ایجاد درد ارجاعی در ناحیه کمر گردند.

درد التهابی کمردرد

برخی از بیماری‌های روماتیسمی که باعث ایجاد پدیده التهابی در بافت‌های بدن می‌گردند، ممکن است عامل کمردرد باشند، که شدت درد و محل آن به نوع بیماری بستگی دارد. دردهای التهابی ناشی از یک بیماری روماتیسمی، به هنگام استراحت افزایش و در زمان‌های فعالیت کاهش می‌یابند (برخلاف درد مکانیکی کمری). در بسیاری از این بیماران به هنگام صبح، درد باعث بیداری فرد می‌گردد که پس از مدتی فعالیت کاهش می‌یابد. مواردی از بیماری‌های روماتیسمی که ممکن است باعث کمردرد شوند عبارتند از:

آرتریت روماتوئید

اسپوندیلیت آنکیلوزان

بیماری بهجت

سندرم رایتر

درد به علت وجود تومور

تومورهای ناحیه ستون فقرات ممکن است مهره‌های کمری، بافت‌های نرم اطراف ستون فقرات، پرده مغز یا ریشه اعصاب نخاعی را درگیر کنند. تومورهای خوش خیم همانند تومورهای بدخیم، می‌توانند به عنوان یک عامل درد کمر مطرح باشند. گاهی تومور مهره‌ها به علت متاستاز مثلاً از کلیه، پروستات، ریه و پستان ایجاد می‌گردد.

درد ناشی از بیماری عفونی

عفونت‌های حاد و مزمن از عوامل درد کمری محسوب می‌شوند. برخی از این موارد عبارتنداز:

استئومیلیت حاد و مزمن

عفونت قارچی

سل

عفونت حاد فضای دیسک

تب مالت (بروسلوز)

درد کمر با منشاء عروقی

اختلالات عروقی ناشی از سرخرگ یا سیاهرگ در ایجاد درد نقش دارند. بعضی از مشکلات سرخرگی یا سیاهرگی که ممکن است عامل درد کمر باشند شامل:

انسداد پیشرونده و تدریجی آئورت

آنوریسم آئورت شکمی

انسداد عروق ایلیاک

فشار به سیاهرگ‌های مهره‌ای

نارسایی‌های سیاهرگی

درد کمر با منشاء روانی

اگر درد بدون وجود ضایعه عضوی خاصی ایجاد گردد، درد روانی (سایکوژنیک) یا سایکوسوماتیک می‌نامند. این نوع درد منشاء روحی داشته و ارتباطی با ساختار ماهیچه‌ای، مفصلی، رباط‌ها و دیسک بین مهره‌ای ندارد. به هرحال محل درد و نیز تنوع بارزی که با هیچ تفسیر آناتومیک خاصی همخوانی نداشته باشد، سایکوژنیک بودن درد را مطرح می‌سازد. مواردی چون افسردگی، هیستری و تمارض در این گروه قرار می‌گیرند. تشخیص دردهای سایکوژنیک معمولاً آسان نیست و به خصوص اگر با یک ضایعه عضوی نیز همراه گردند، ممکن است گیج‌کننده باشند.

علل دیگر

سایر عللی که ممکن است باعث کمردرد شوند عبارتنداز:

اختلالات مادرزادی مانند ساکرالیزاسیون و لومباریزاسیون

بیماری‌های متابولیک همانند پوکی استخوان و بیماری‌های غدد مانند پرکاری تیروئید

مسمومیت با فلزات سنگین مانند جیوه و رادیوم

بیماری‌های خونی همانند تالاسمی

معاینه

پزشک با توجه به شرح حال و تاریخچه بیمار، معاینات مختلفی را روی ساختار ستون فقرات و نواحی مرتبط، جهت دستیابی به علت احتمالی درد کمر، شدت و محل آن انجام می‌دهد که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

مشاهده ساختمان ستون فقرات به ویژه ناحیه کمری خاجی

لمس قسمت‌هایی که احتمال ایجاد درد در آن نواحی وجود دارد. لمس ناحیه دردناک به آگاهی از شدت و نوع درد بیمار کمک می‌کند.

بررسی دامنه حرکتی ستون فقرات در جهات مختلف

معاینه ماهیچه‌هایی که احتمال اسپاسم در آن‌ها وجود دارد (به خصوص عضلات ایلیوپسواس و همسترینگ)

بررسی طول اندام‌های تحتانی

ارزیابی استخوان‌های لگن خاصره (هیپ و خاجی) جهت بالانس بودن و وجود هرگونه چرخش

آزمون قدرت ماهیچه‌ها به ویژه ماهیچه‌های مچ پا و انگشتان پا جهت ارزیابی ریشه‌های عصبی کمری-خاجی

معاینات حسی نواحی اندام‌های تحتانی

انجام آزمون‌های رایج همانند آزمون بلندکردن مستقیم ساق پا (لازک) و تست پاتریک

ارزیابی رفلکس‌های مختلف تاندونی همانند رفلکس جهش زانو و رفلکس‌های پوستی سطحی شکمی

تشخیص

تحقیقات نشان میدهند سن ابتلا به کمردرد و دردهای مزمن در ناحیه ستون فقرات پایین آمده و از این جهت موضوع نگران‌کننده است. بخش بزرگی از کمردردها ناشی از سبک زندگی نادرست و پایین بودن سطح اطلاعات مردم در خصوص رفتارهای صحیح نشستن و خوابیدن، جابه جایی اجسام ، تحرک جسمانی کم و تغذیه نادرست است. در گذشته اغلب بیمارانی که از دردهای کمر شکایت داشتند در سنین میانسالی به بالا بودند اما امروز با زندگی مدرن، جوانان و نوجوانان نیز به جرگه تجربه کنندگان دردهای کمر پیوسته‌اند. علاوه بر معاینه فیزیکی جهت تشخیص علت کمردرد توسط پزشک معالج، احتمال دارد با توجه به شرایط بیمار اقدامات تشخیصی خاصی نیز درخواست گردد که عبارتنداز:

رادیوگرافی

ام آر آی

سی تی اسکن

اسکن استخوانی

میلوگرافی

آزمایش خون

درمان

به‌طورکلی، درمان شامل موارد زیر است:

درمان دارویی طبق نظر متخصص مربوطه با توجه به علت کمردرد

درمان فیزیوتراپی که بیشتر در ارتباط با دردهای مکانیکی کاربرد دارد

کنترل فعالیت‌های روزمره جهت کاهش درد و پیشگیری از بروز دردهای کمری

تصحیح حالت نشستن جهت جلوگیری از کمر درد و قوز پشتی ،

استفاده از حمایت‌کننده‌ها یا ساپورترهای کمری در هنگام نشستن

درمان جراحی که در آسیب‌های شدید و موارد خاص مطرح می‌گردد. زمانی که درد بیمار خیلی زیاد باشد و بیمار به درمان‌های فوق پاسخ ندهد یا ضعف عضلانی وجود داشته باشد, ممکن است نیاز به عمل جراحی ضروری باشد.

اصول پیشگیری

پیشگیری از دردهای کمر یک عامل مهم جهت بهبود مناسبات اقتصادی، مشارکت فعال افراد در جامعه و کاهش هزینه‌های درمانی است. بسیاری از عوامل مهم پیشگیری از کمردرد عبارتنداز:

پرهیز از یک وضعیت ثابت، به ویژه نشستن طولانی مدت روی صندلی

اجتناب از حرکات سریع و چرخشی در ستون فقرات

اگر مجبور به کار در حالت ایستاده هستیم، باید به گونه‌ای شرایط را مهیا کنیم که مجبور به خم کردن تنه نباشیم.

پرهیزاز بلندکردن اجسام سنگین، به خصوص در حالت ایستاده با زانوهای صاف

استانداردسازی محیط‌های کار و خانه ازنظر ارتفاع مناسب اجسام در دسترس

کاهش وزن درصورت چاقی

تقویت ماهیچه‌های ستون فقرات براساس اصول صحیح. امروزه علم فیزیوتراپی می‌تواند یک روش مناسب و مفید را در این زمینه ارائه کند.

پرهیزاز رانندگی طولانی مدت و در نظر گرفتن توقف‌هایی در مسیر

پرهیزاز تشک‌های نرم حجیم و استفاده از بالش‌های مناسب زیر سر.

داشتن اعتماد به نفس و روحیه‌ای شاد به جای اضطراب و تشویش. افراد مضطرب معمولاً کنترل مناسبی بر وضعیت بدنی خود در فعالیت‌های روزمره ندارند، بنابراین مستعد آسیب بیشتری هستند.

پشتی طبی

پشتی طبی وسیله‌ای ارگونومیک جهت حمایت از ستون فقرات کمری در هنگام نشستن می‌باشد که بر روی صندلی نصب می‌شود.

ستون فقرات دارای چهار انحنای طبیعی است. قوس پایینی همان ستون فقرات کمری یا لومبار Lumbar است که به سمت جلو تحدب دارد و از ۵ مهره تشکیل شده‌است. این ناحیه وزن تنه را تحمل کرده و کمردرد بیشتر در این محل احساس می‌شود.

طبق اصول ارگونومی و توصیه‌های متخصصین ستون فقرات، در هنگام نشستن باید این ناحیه کاملاً توسط تکیه‌گاه صندلی حمایت شود به‌طوری‌که پشت کاملاً به تکیه‌گاه چسبیده و نشیمنگاه روی صندلی قرار بگیرد از آنجایی که اکثر صندلی‌ها فاقد قسمت حمایت‌کننده هستند از پشتی طبی استفاده می‌شود.

نشستن بر روی صندلی اداری بدون یک ساپورتر مناسب که بتواند کاملاً کمر را در بر بگیرد می‌تواند به میزان زیادی به ناحیهٔ انتهایی ستون فقرات فشار وارد کند.

دیسک‌های ستون فقرات کمری خاجی در حالت نشسته سه برابر بیشتر از زمانی که می‌ایستید فشار را تحمل می‌نمایند و نشستن بدون یک حمایت‌کننده منجر به این می‌شود که ستون فقرات شکل و وضعیتی بیمار گونه به خود بگیرد. در اکثر افراد، نشستن یا باعث ایجاد درد در ناحیه کمر یا سبب تشدید آن می‌گردد.حفظ فرم صحیح ستون فقرات بدون استفاده از ساپورتر مشکل می‌باشد چرا که ستون فقرات کمری (lumbar spine) و ماهیچه‌های بزرگ در انتهای کمر مجبورند سخت تر کار کنند تا انحنای ستون فقرات و فرم صحیح آن حفظ شود.در طولانی مدت هما نطورکه بدن خسته می‌گردد، ماهیچه‌های  دربرگیرنده ستون فقرات ضعیف می‌شوند و بخش بالایی کمر و سر برای جبران ضعف ماهیچه‌های ستون فقرات کمری به جلو انحنا می‌یابند که نهایتاً به قوز کردن و خمیده شدن به جلو می‌انجامد.

با یک پشتی طبی مناسب که همچون یک حمایت‌کننده برای ستون فقرات کمری عمل می‌نماید، ماهیچه‌های اطراف ستون فقرات از مسئولیت اضافی حفظ انحنای طبیعی ستون فقرات خلاص می‌شوند و این حمایت به خصوص در نشستن‌های طولانی مدت کاملاً حیاتی و ضروری است.