سنجش تراکم استخوان

سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری استخوان نام روشی است که با استفاده از آن می توان سفتی و سختی و درجه محکم بودن استخوان های بدن را تعیین کرد.
اندازه‌گیری تراکم استخوان یکی از راه‌های سنجش سلامتی است. در سال‌های اخیر با ورود دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان، تمایل فزاینده‌ای در میان پزشکان و در پی آن بیماران برای انجام این آزمایش و بررسی احتمال پوکی استخوان به وجود آمده است.

متاسفانه مثل بسیاری دیگر از روش های بررسی جدید با توجه به مدرن بودن این نوع عکسبرداری، برخی تصور می کنند معجزه می کند و تمایل زیادی برای انجام آن دارند، اما واقعیت این است که با وجود کمکی که اندازه گیری تراکم استخوان به تشخیص پوکی استخوان می کند، گاهی این آزمایش بی علت درخواست می شود و هزینه های اضافی بر جامعه تحمیل می شود.

تراکم استخوان چیست؟

از ابتدای تشکیل جنین به تدریج کلسیم در استخوان ها رسوب می کند و در زمان رسیدن به سن بلوغ و جوانی در بیست سالگی، استخوان ها کاملا متراکم می شوند.

چه عواملی در تراکم استخوان موثر است؟

ژنتیک و میزان فعالیت بدنی مهم ترین عامل تعیین تراکم استخوان است.
بعد از این دو عامل میزان مصرف کلسیم و ویتامین دی نیز در متراکم کردن استخوان موثر است.
به عبارت دیگر کسانی که ورزش را در سنین کودکی شروع کنند و تغذیه پر از لبنیات داشته باشند، ذخیره بیشتری از استخوان متراکم را در ابتدای جوانی خواهند داشت.
پس از این که استخوان ها در سن جوانی متراکم شدند، شروع به پوک شدن می کنند. اینجا هم در کاهش سیر نزولی تراکم استخوان، ورزش، مصرف کلسیم و ویتامین D موثر است.
به این ترتیب کسانی که ورزش منظم و مداوم می کنند، هم استخوان های متراکم تری خواهند داشت و هم سیر پوک شدن استخوان در بدن آنها کند خواهد بود.
درمان پوکی استخوان زمانی انجام می شود که آزمایش سنجش تراکم استخوان نشان دهنده پوکی استخوان باشد

چگونه تراکم استخوان اندازه گیری می شود؟

برای سنجش تراکم استخوان راه های متفاوتی وجود دارد، ولی رایج ترین روش آن، استفاده از روش DEXA است.

DEXA که مخفف عبارت Dual Energy X-ray Absorptiometry است، روشی است که از اشعه ایکس برای سنجش تراکم استخوان استفاده می کند.
در این روش از دو منبع، اشعه ایکس به سمت استخوانی که قصد سنجش تراکم آن را دارند فرستاده می شود.
مقداری از اشعه توسط استخوان جذب شده و مقداری از آن از استخوان عبور کرده و از سمت دیگر بدن خارج می شود.
مقدار هر کدام از این دو اشعه بعد از خروج از بدن توسط یک گیرنده اندازه گیری می شود.
هر چه تراکم استخوانی بیشتر باشد (به این معنی که خلل و فرج و فضاهای خای ریز داخل استخوان کمتر باشند) مقدار بیشتری از اشعه ایکس را جذب کرده و اجازه عبور اشعه کمتری را می دهد و مقدار اشعه کمتری به گیرنده می رسد.
اشعه دریافتی توسط گیرنده یا دتکتور Detector به یک کامپیوتر رفته و در آنجا مقیاس مقدار اشعه به مقیاس میزان تراکم استخوان تبدیل می شود.
استفاده از دو منبع اشعه ایکس به منظور دقیق تر کردن اندازه گیری است.

سنجش تراکم استخوان

دو نوع دستگاه اسکن برای سنجش تراکم استخوان وجود دارد: اسکنرهای مرکزی و اسکنرهای محیطی.
در دستگاه های اسکنر مرکزی تراکم استخوان های مرکز بدن یعنی ستون مهره و لگن بررسی شده و در دستگاه های اسکنر محیطی تراکم استخوان های محیطی تر مانند مچ دست، مچ پا و انگشتان بررسی می شود.
در اسکنر های مرکزی ابتدا بیمار بر روی تخت دستگاه به پشت دراز می کشد و از او خواسته می شود که در حین انجام تست بی حرکت باشد.
سپس دتکتور یا اسکنر Scanner دستگاه بر روی قسمتی از بدن که قصد اندازه گیری تراکم استخوان آن را دارند قرار گرفته و یک منبع اشعه ایکس پرتو را به سمت استخوان هدف می تاباند.
این استخوان معمولا ستون مهره یا مفصل ران در ناحیه لگن است. این استخوان ها محل هایی هستند که بیش از بقیه استخوان ها بر اثر پوکی استخوان دچار شکستگی می شوند.
اسکن یا سنجش تراکم استخوان حدود 10 تا 20 دقیقه طول می کشد.
اسکنر های محیطی کوچک تر و سبک تر بوده و استفاده از آنها راحت تر است.
برای انجام تست سنجش تراکم استخوان نیاز به آمادگی خاصی وجود ندارد.
در خانم های 65 ساله و بالاتر بهتر است تراکم استخوان سنجش شود

چگونه تراکم استخوان اندازه گیری می شود؟

سنجش تراکم استخوان بیشتر در کسانی استفاده می شود که در معرض خطر ابتلا به استئوپروز یا پوکی استخوان هستند.
از آن جا که در خانم ها پس از یائسگی تراکم استخوان کم می شود و پس از شصت و پنج سالگی احتمال شکستگی به دلیل پوکی استخوان وجود دارد، در خانم های 65 سال و بالاتر بهتر است تراکم استخوان سنجش شود.
از موارد دیگری که این آزمایش توصیه می شود، شامل خانم هایی است که خیلی زود یائسه شده اند و کسانی که کورتون به مدت طولانی استفاده کرده اند.
در مواردی که استخوان ها با ضربه کوچکی شکسته شوند، مثلا وقتی با یک زمین خوردن ساده استخوان لگن می شکند، باید به پوکی استخوان شک و تراکم استخوان را اندازه گیری کرد.
پوکی استخوان در ابتدا هیچ علامتی ندارد، ولی می تواند موجب افزایش خطر شکستگی استخوان شود.

پس در موارد زیر توصیه می شود که از سنجش تراکم استخوان استفاده شود:
- بروز شکستگی استخوان بعد از یک ضربه خفیف
- ایجاد قوز در کمر به علت شکستگی های مکرر مهره
- مصرف کورتون به مدت طولانی ( مصرف این دارو موجب پوکی استخوان می شود)
- بروز یائسگی زودرس در سنین کمتر از 45 سال
- آمنوره یا قطع پریود های قاعدگی قبل از یائسگی به مدت بیش از یک سال
- وجود بیماری های همراه با پوکی استخوان مانند روماتیسم مفصلی و یا بیماری سلیاک
- سابقه وجود شکستگی لگن در خانواده مادری
- کم بودن شدید وزن به صورتی که BMI کمتر از 19 باشد.

درمان پوکی استخوان

درمان پوکی استخوان زمانی انجام می شود که آزمایش سنجش تراکم استخوان نشان دهنده پوکی استخوان باشد.
با این حال با داروهایی مثل آلندرونات که به صورت قرص های روزانه یا هفتگی وجود دارد، یا با تزریق آمپول های مشابه که به صورت ماهانه انجام خواهد شد، بیماری درمان می شود.
مصرف مکمل های کلسیم و ویتامین D به موازات این درمان ها برای بهبود لازم و موثر است.
اندازه‌گیری تراکم استخوان یکی از راه‌های سنجش سلامتی است. در سال‌های اخیر با ورود دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان، تمایل فزاینده‌ای در میان پزشکان و در پی آن بیماران برای انجام این آزمایش و بررسی احتمال پوکی استخوان به وجود آمده است.
متاسفانه مثل بسیاری دیگر از روش های بررسی جدید با توجه به مدرن بودن این نوع عکسبرداری، برخی تصور می کنند معجزه می کند و تمایل زیادی برای انجام آن دارند.

آیا من به سنجش تراکم استخوان نیاز دارم؟
بر اساس دستورالعمل بنیاد بین المللی پوکی استخوان، چند گروه از افراد جامعه هستند که باید تست سنجش تراکم استخوان بدهند:
-همه زنان یائسه که 65 سال به پایین هستند و فاکتورهای پوکی استخوان در آنها بالاست.
-همه زنان 65 ساله و مسن تر.
-زنان یائسه که شکستگی استخوان داشته اند؛ این بند اجباری نیست زیرا ممکن است درمان بدون در نظر گرفتن تراکم استخوان شروع شده باشد.
-زنان با شرایط پزشکی مرتبط با پوکی استخوان. پزشک در تشخیص این مورد می تواند به شما کمک کند.
-زنانی که تصمیم آنها برای استفاده از دارو ممکن است به پوکی استخوانشان کمک کند.
-مردان 70 سال به بالا.
-مردان بین سنین 50 تا 69 سال که فاکتورهای خطر پوکی استخوان در آنها بالاست.

آیا برای بررسی روند درمان پوکی استخوان، از تست های سنجش استخوان استفاده می شود؟
انجمن پزشکی آمریکا و برخی دیگر از سازمان های معتبر پزشکی، دستورالعملی را تبیین کرده اند که بر اساس آن تکرار تست تراکم استخوان (تصویربرداری با دستگاه دگزا) برای بررسی روند درمان پوکی استخوان در 3 سال اول شروع درمان یا پیشگیری را غیر ضروری میدانند. تغییرات تراکم استخوان با درمان های موجود بسیار کند پیش می رود. این تغییرات آن قدر کوچک هستند که در برابر خطای اندازه گیری دستگاه در فواصل زمانی کمتر از 3 سال، به چشم نمی آیند. پزشکان بر این باورند که تکرار اسکن های دگزا نمی تواند بین یک افزایش واقعی در تراکم استخوان در نتیجه درمان یا یک تغییر صرف در اندازه گیری را از خود دستگاه تشخیص دهد.