اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات

بد شکلی ستون فقرات اختلالی است که در آن ستون مهره‌ها دارای انحنای غیرطبیعی و بد شکلی شدید هستند. اسکولیوز و کیفوز در بزرگسالان می‌‌تواند به تحلیل رفتن بدن به علت بالا رفتن سن و پارگی در ناحیه کمر به وجود بیاید. گاهی اوقات انجام عمل جراحی در گذشته می‌‌تواند باعث بروز این مشکل شود. بد شکلی متوسط ستون فقرات زمانی رخ می‌دهد که مفاصل و دیسک‌های ستون فقرات با گذر زمان دچار انحراف شوند و دیگر نتوانند ستون فقرات را در حالت طبیعی و مناسب خود حفظ کنند. تحت فشار قرار گرفتن اعصاب و مفاصل باعث بروز درد می‌شود و به طور کلی انحراف غیرطبیعی ستون فقرات نقشی در بروز درد ندارد. از روش‌های مختلفی برای درمان این اختلال استفاده می‌‌شود که برخی از آنها عبارتند از مصرف دارو، فیزیوتراپی، تزریق دارو و انجام عمل جراحی.

شکل طبیعی ستون فقرات

ستون فقرات از ۲۴ عدد استخوان تشکیل شده است که قابلیت حرکت دارند و به آنها مهره گفته می‌‌شود. این استخوان‌ها به کمک رباط به یکدیگر متصل شده‌اند. فاصله بین استخوان‌ها توسط دیسک پر شده است و همانند ضربه گیر عمل می‌‌کند و باعث انعطاف پذیر شدن ستون فقرات می‌شود. هر مهره دارای یک ساختار سه مفصلی و یک دیسک بزرگ در قسمت جلو و دو مفصل فاست در قسمت پشت است. این ساختار قوی و توانمند به متصل کردن استخوان‌ها و حفظ مطابقت آنها کمک می‌کند و آنها را روی هم حفظ می‌نماید و به ستون فقرات کمک می‌‌کند بتواند خم شود و به اطراف بچرخد. هنگامی ‌که از روبرو به ستون فقرات نگاه می‌کنیم احساس می‌‌کنیم که کاملاً صاف است اما در صورتی که از کنار به آن نگاه کنیم متوجه انحنای آن خواهیم شد. این انحنا به جذب ضربه‌های ناشی از حرکت بدن در هنگام راه رفتن کمک می‌کند و سر شما را به صورت طبیعی روی ران و لگن قرار می‌دهد. در قسمت گردن و ستون فقرات ناحیه گردنی نیز مهره‌ها کمی به سمت داخل و به سمت فک انحنا دارند. ستون فقرات در ناحیه قفسه سینه به سمت بیرون هدایت شده است و مجدداً در قسمت لومبر یا ناحیه پایین کمر به سمت داخل انحنا دارد.

بدشکلی ستون فقرات

عوامل متعددی می‌توانند باعث تغییر شکل و انحنای ستون فقرات شوند. این اختلال می‌تواند به علت نقص مادرزادی، رشد در دوران کودکی، آسیب دیدگی ناشی از بالا رفتن سن یا انجام جراحی ستون فقرات به وجود بیاید. اسکولیوز تحلیل برنده شایع‌ترین نوع بد شکلی ستون فقرات در بزرگسالان است. در بخش زیر به انواع بد شکلی ستون فقرات اشاره می‌کنیم.

• اسکولیوز به خم شدن ستون فقرات به طرفین گفته می‌شود که این اختلال زمانی در افراد بزرگسال به وجود می‌آید که دیسک و مفاصل آنها شروع به انحراف نماید. مفاصل فاست باعث انعطاف پذیر شدن ستون فقرات می‌‌شوند و به چرخش بدن، کشش آن و خم شدن آن کمک خواهند کرد. هنگامی ‌که این مفاصل دچار انحراف می‌‌شوند استخوان‌های ستون فقرات دچار چرخش شده و به یک سمت منحرف خواهند شد.
• کیفوز نیز یکی از اختلالات غیرطبیعی ستون فقرات است که ستون فقرات به سمت بیرون کشیده می‌‌شود و انحنای بسیار زیادی پیدا می‌‌کند. بروز این اختلال در قسمت فوقانی کمر بسیار شایع است و معمولاً به علت فشردگی و شکستگی مهره‌ها رخ می‌دهد. این اختلال همچنین در ستون فقرات ناحیه پایین کمر به وجود می‌آید و باعث محدود شدن دامنه فعالیت‌های بیمار خواهد شد و منجر به بروز درد و ناراحتی در افراد مسن می‌شود. این امر معمولا از توانایی بیمار برای صاف ایستادن می‌‌کاهد. در برخی موارد بیمار در گذشته سابقه انجام یک یا چند عمل جراحی داشته است این افراد با اختلالاتی مواجه می‌شوند که سندروم صافی کمر نام دارد و این مسئله به این معنا است که آن‌ها بخش قابل توجهی از انحنای طبیعی ستون فقرات خود را به سمت داخل از دست می‌‌دهند. افرادی که قبلا جراحی فیوژن لومبر انجام داده‌اند نیز در معرض خطر بروز این اختلال قرار دارند. در این حالت ستون فقرات دقیقاً در قسمت فوقانی فیوژن ضعیف می‌شود و باعث می‌شود بدن بیمار به سمت جلو خم شود.
• لوردوزیس اختلالی است که تحت عنوان قوس کمر یا گودی کمر شناخته می‌شود و در این حالت ستون فقرات در قسمت پایینی کمر به سمت داخل منحرف می‌شود و ظاهر نامناسبی را به وجود می‌آورد.

با بالا رفتن سن برای دیدن به دوران پیری استخوان‌های شما با تغییرات تحلیل برنده مواجه می‌شوند که این امر بخشی از فرآیند طبیعی پیری محسوب می‌شود. هنگامی ‌که مفاصل دچار انحراف می‌شوند احتمال بروز آرتریت وجود دارد و ممکن است ستون فقرات به اطراف انحراف پیدا کنند. عوامل دیگری نیز در بروز این اختلال نقش دارند که در بخش زیر به آن اشاره می‌کنیم.

• آرتریت و تحلیل رفتن دیسک و بروز سندروم مفاصل فاست باعث از بین رفتن حالت طبیعی و انطباق مهره‌های ستون فقرات می‌شود.
• پوکی استخوان و کاهش تراکم آن و شکستگی فشاری مهره منجر به بروز بد شکلی ستون فقرات خواهد شد.
• انجام عمل جراحی در گذشته و گذر زمان یکی از دلایل اصلی بد شکلی ستون فقرات محسوب می‌شود.
• با بالا رفتن سن و پیر شدن مفاصل بدن و شکستگی مهره در قسمت فوقانی محل فیوژن احتمال بد شکل شدن ستون فقرات مطرح می‌‌شود. به طور کلی خارج کردن بخشی از ستون فقرات می‌تواند زمینه بروز این مشکلات را فراهم کند. ممکن است انجام عمل جراحی باعث رفع یا کاهش درد شود اما به علت ناپایدار بودن ستون فقرات احتمال بازگشت علائم و نشانه‌های شما در آینده وجود دارد.

علائم و نشانه های بد شکلی ستون فقرات

اسکولیوز یک بیماری مجزا نیست بلکه وارد یک طیف گسترده می‌‌شود که شامل اسکولیوز خفیف، متوسط و شدید است. علائم و نشانه‌های این اختلال شامل درد و سفتی در قسمت می‌انی و پایینی کمر است و گاهی اوقات بیمار با احساس بیحسی و ضعف پا و انگشتان مواجه می‌‌شود. البته همه افراد بزرگسال که با اسکولیوز تحلیل برنده دست و پنجه نرم می‌کنند دچار درد نخواهند شد. معمولا درد به علت تحت فشار قرار گرفتن یک عصب ایجاد می‌شود و به خم شدن ستون فقرات ارتباطی ندارد. در اکثر موارد شدید این اختلال می‌تواند باعث بروز درد تیر کشنده در پاها (سیاتیک) ناتوانی برای صاف ایستادن و ناتوانی در راه رفتن و پیمودن یک مسیر طولانی شود.

علائم و نشانه‌های اسکولیوز شدید و تحلیل برنده که در مرحله پیشرفته قرار دارد شبیه علائم تنگی کانال نخاعی است و بیمار دچار عدم تعادل ستون فقرات می‌شود. این عدم تعادل می‌تواند باعث احساس گرفتگی در ران و زانو و ناتوانی در راه رفتن در یک مسیر مستقیم شود و به این ترتیب ریسک زمین خوردن بیمار افزایش پیدا می‌کند. افراد مبتلا به کیفوز معمولاً توانایی ایستادن به صورت مستقیم و صاف را ندارند و به همین دلیل قوز می‌‌کنند به سرعت خسته می‌‌شوند و توانایی حفظ تماس چشمی با دیگران را ندارند و در هنگام صحبت با دیگران به مشکل بر می‌‌خورند. آنها ممکن است برای خوابیدن به پشت میز باشد مشکل شوند.

تشخیص

بد شکلی ستون فقرات با انجام معاینه جسمانی، عکس برداری به کمک اشعه ایکس، اسکن ام آر آی، میلوگرام و سی تی اسکن تشخیص داده می‌شود.

• در عکس برداری به کمک اشعه ایکس تصاویری از استخوان‌های ستون فقرات تهیه می‌‌شود که می‌‌تواند نزدیکی بیش از حد استخوان‌ها را به هم نشان دهد. همچنین وجود تغییرات ناشی از آرتروز، وجود زائده استخوانی، شکستگی مهره یا سرخوردگی آن به خوبی دیده می‌شود. از این روش برای ارزیابی بد شکلی استخوان‌ها و وضعیت انحنای ستون فقرات استفاده می‌شود.
• سی تی اسکن یک روش غیر تهاجمی است که از یک کامپیوتر و پرتوهای اشعه ایکس برای تهیه تصاویر دو بعدی از ستون فقرات استفاده می‌کند. می‌توان سی تی اسکن را با تزریق ماده حاجب به درون جریان خون انجام داد. تزریق ماده حاجب به مشاهده بهتر ساختارهای استخوانی ستون فقرات کمک می‌کند.
• اسکن ام آر آی یک روش غیر تهاجمی است که از میدان مغناطیسی و امواج رادیو فرکانسی برای تهیه تصاویر دقیق از بافت‌های نرم ستون فقرات استفاده می‌کند. در این روش برخلاف عکس برداری به کمک اشعه ایکس می‌توان به خوبی اعصاب و دیسک‌های ستون فقرات را مشاهده کرد. می‌توان اسکن ام آر آی را با تزریق ماده حاجب به درون جریان خون انجام داد. اسکن ام آر آی یک روش ارزشمند در ارزیابی میزان آسیب دیدگی دیسک و بافتهای نرم از قبیل رباط و اعصاب این ناحیه است و به پزشک برای تعیین میزان آسیب دیدگی طناب نخاعی کمک خواهد کرد.
• میلوگرام یک روش عکس برداری تخصصی به کمک اشعه ایکس است که در این مورد ماده حاجب به درون کانال نخاعی تزریق می‌شود سپس از فلوئوروسکوپ برای تهیه تصاویری که توسط ماده حاجب ایجاد شده است استفاده می‌‌گردد. میلوگرام می‌‌تواند فشردگی یک عصب توسط دیسک را نشان دهد همچنین وجود زائده استخوانی یا تنگی کانال نخاعی در این روش به خوبی تشخیص داده خواهد شد.

درمان

درمان بد شکلی خفیف تا متوسط ستون فقرات در بزرگسالان با توجه به شدت بروز علائم و نشانه‌های بیمار تعیین می‌شود و ارتباط چندانی به انحنای ستون فقرات ندارد. این فرایند با انجام یک دوره آزمایشی کنترل درد از قبیل فیزیوتراپی و روش‌های غیر جراحی همراه است. در صورتی که درد به علت التهاب مفاصل فاست ایجاد شده باشد فرآیند درمان بر مفاصل فاست متمرکز خواهد شد. در صورتی که بد شکلی ستون فقرات خفیف باشد بیمار نیازی به درمان نخواهد داشت. اما در صورتی که بد شکلی آن شدید باشد پزشک انجام جراحی پیچیده ستون فقرات را پیشنهاد خواهد کرد. معمولاً حدود ۳ تا ۶ ماه قبل از عمل جراحی از روش‌های مراقبتی استفاده می‌شود.

مراقبت از خود و حفظ حالت صحیح بدن و تلاش برای درست راه رفتن مهمترین کاری است که شما می‌توانید در حق خود انجام دهید. ناحیه لومبر و قسمت پایین کمر بخشی بسیار زیادی از وزن شما را تحمل می‌کند به همین دلیل حفظ حالت مناسب این ناحیه می‌‌تواند از آسیب دیدگی دیسک و مورد جلوگیری کند. به این ترتیب توجه به حالت بدن در هنگام راه رفتن و در هنگام نشستن و توجه به عادات خواب می‌‌تواند به حفظ سلامت ستون فقرات کمک بسیار زیادی نماید. همچنین یاد گرفتن نحوه صحیح خم شدن و برداشتن اشیا اهمیت بسیار زیادی دارد. در صورتی که شما چاق هستید یا اضافه وزن دارید یا اینکه سیگار می‌کشید می‌توانید با ترک کردن سیگار و کاهش وزن اضافی به کاهش علائم و نشانه‌های خود کمک کنید.

سنجش تراکم استخوان

از آنجایی که داشتن تراکم استخوان مناسب می‌‌تواند ریسک بروز شکستگی استخوان در افراد مسن را کاهش دهد پزشک از شما می‌خواهد که اسکن تراکم استخوان را انجام دهید تا میزان قدرت استخوان‌های شما تعیین گردد. در صورتی که پزشک به این نتیجه برسد که شما دچار پوکی استخوان هستید ریسک شکستگی ستون فقرات در شما افزایش پیدا خواهد کرد زیرا استخوان‌های شما ضعیف و آسیب پذیر هستند. در این حالت پزشک برای کاهش روند پوکی استخوان و بهبود وضعیت آن برای شما دارو تجویز خواهد کرد.

نقش فیزیوتراپی

ورزش کردن و انجام دادن تمرینات قدرتی عامل اصلی در فرآیند درمان محسوب می‌شود و باید به یک بخش بسیار مهم در برنامه روزانه شما تبدیل گردد. متخصص فیزیوتراپی روش‌های صحیح برداشتن اجسام و راه رفتن را به شما آموزش خواهد داد و با شما کار می‌‌کند تا عضلات شکم، کمر و پاهای قوی داشته باشید. همچنین پزشک شما را برای انجام تمرینات کششی تشویق خواهد کرد. انجام دادن این تمرینات می‌‌تواند به افزایش انعطاف پذیری ستون فقرات و پای شما کمک کند. قبل از انجام دادن هر گونه تمرین با پزشک خود مصرف کنید و برنامه جدید ورزشی خود را در اختیار او قرار دهید. از میزان تجربه و تخصص متخصص فیزیوتراپی اطمینان حاصل نمایید.

داروها

 مصرف برخی از داروها می‌تواند به شما برای کنترل درد کمر کمک کند در بخش زیر به برخی از این داروها اشاره می‌‌کنیم.

• داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب از قبیل آسپرین، ناپروکسن و ایبوپروفن می‌تواند به کاهش التهاب و رفع درد کمک نمایند.
• مصرف داروهای مسکن از قبیل استامینوفن می‌تواند به تسکین درد کمک کند اما مانند داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب دارای خاصیت ضد التهابی نیست. مصرف داروهای مسکن و داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب می‌‌تواند باعث بروز زخم معده و همچنین بروز مشکلات کلیوی و کبدی شود.
• مصرف استروئید می‌تواند باعث کاهش التهاب و تورم اعصاب شود. معمولا پزشک مصرف استروئید خوراکی را به مدت پنج روز تجویز می‌کند. مصرف این دارو دارای مزایای زیادی است و می‌‌تواند طی مدت ۲۴ ساعت به کاهش درد کمک نماید.
• تزریق استروئید به صورت اپیدورال یک روش کم تهاجمی است که در این روش از ترکیبات کورتیکواستروئید و داروهای بیحس کننده استفاده می‌شود و پزشک آن را به درون فضای اپیدورال تزریق می‌‌کند تا از میزان تورم اعصاب نخاعی کاسته شود. تعداد زیادی از بیماران پس از انجام این روش شاهد بهبود علائم خود خواهند بود البته معمولا تسکین درد موقت است. در صورتی که تزریق دارو باعث تسکین درد شده باشد شما می‌توانید برای تزریق مجدد به پزشک مراجعه کنید.
• تزریق در مفاصل فاست یک روش کم تهاجمی است که در این حالت پزشک به تزریق ترکیبات کورتیکواستروئید و بیحس کننده به درون مفصل دردناک فاست می‌‌پردازد.

کمربند یا بریس

معمولا استفاده از بریس در کودکان مبتلا به اسکولیوز تجویز می‌شود اما استفاده از آن می‌تواند به صاف شدن ستون فقرات افراد بزرگسال نیز کمک کند. استفاده از بریس می‌‌تواند باعث کاهش موقت درد شود اما بهتر است بدانید که استفاده از آن به مدت طولانی باعث ضعیف شدن عضلات و درنهایت تشدید درد کمر خواهد شد.

 کایروپراتیک

در این روش از حرکات فشاری بر روی استخوان استفاده می‌‌شود تا استخوان‌ها مطابقت بهتری پیدا کنند و مفاصل بتوانند در حالت مناسب قرار بگیرند. افرادی که به بد شکلی ستون فقرات مبتلا هستند می‌توانند از مزایای ماساژ بافت نرم برای کاهش میزان اسپاسم عضلات بهره بگیرد، تراکشن به رفع فشردگی عصب و اولتراسوند به رفع گرفتگی عضله کمک خواهد کرد. استفاده از طب سوزنی نیز می‌تواند باعث بروز درد شود اما معمولاً افرادی که دچار بد شکلی ستون فقرات هستند متقاضی مناسبی برای این روش نمی‌باشند زیرا تأثیر چندانی در بهبود شرایط آنها ندارد. اگر شما نیز دچار بد شکلی ستون فقرات هستید و قصد دارید که از کایروپراکتیک درمانی استفاده کنید بهتر است حتما با پزشک خود در این خصوص مشورت کنید.

جراحی

با توجه به شدت علائم و نشانه‌های بیمار تعداد مهره‌های آسیب دیده و نوع بد شکلی ستون فقرات از روش‌های مختلفی برای انجام عمل جراحی استفاده می‌شود. در برخی از بیمارانی که شرایط خاصی دارند از ترکیب روش فیوژن و سایر تکنیک‌های خاص برای بهبود مشکل ایجاد شده استفاده می‌شود. در بخش زیر به این روش‌های جراحی اشاره می‌کنیم:

• در صورتی که اسکولیوز خفیف باشد و باعث فشردگی عصب در یک مهره شده باشد از جراحی لامینکتومی ‌برای درمان آن استفاده خواهد شد.
• در صورتی که بیمار از تنگی کانال نخاعی و اسکولیوز رنج ببرد معمولاً از جراحی فیوژن برای بهبود ارتفاع مهره و رفع افتادگی آن روی عصب استفاده خواهد شد. جراحی فیوژن باعث بهبود مطابقت یک مهره با مهره‌های دیگر می‌شود. در این روش با استفاده از گرافت استخوان دو مهره به یکدیگر متصل می‌شوند و با استفاده از پلاک، پیچ و سایر وسایل مخصوص پزشکی به هم متصل می‌گردند. هدف از انجام گرافت استخوان متصل کردن مهره‌های بالا و پایین به یکدیگر است تا یک فضای استخوانی مناسب ایجاد شود. ایجاد فیوژن محکم استخوانی ممکن است تا چند ماه و حتی بیشتر طول بکشد.
• فیوژن ستون فقرات ناحیه کمر روشی است که برای بیماران مبتلا به اسکولیوز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش پزشک یک برش را در کمر بیمار ایجاد می‌‌کند اما از ایجاد برش در عضلات کمر خودداری می‌کند سپس به انجام عمل جراحی می‌پردازد.
• معمولاً بد شکلی شدید و کیفوز حاد ستون فقرات به ایجاد یک برش در استخوان و ثابت کردن آن به کمک پلاک و مهره فلزی نیاز دارد تا شرایط بیمار بهبود پیدا کند.