شبکه بازویی یا شبکه عصبی براکیال (brachial plexus)، شبکه‌ای از عصب‌ها هستند که از گردن به شانه و تا دست کشیده می‌شوند. آسیب در این قسمت ممکن است در همه اوقات رخ دهد، اما اکثر آسیب‌های شبکه‌ی بازویی در حین تولد نوزاد رخ می‌دهد، هنگامی‌که شانه نوزاد در کانال زایمان گیر می‌افتد. آسیب شبکه بازویی نوزادان که نام دیگر آن فلج زایمانی است، آسیبی است که در آن شبکه بازویی نوزاد کشیده و موجب آسیب‌های عصبی در آن ناحیه می‌شود.
زایمان یک وضعیت اورژانسی می‌باشد و برای به دنیا آوردن نوزاد به ابزارها و روش‌های کمکی نیاز است. این آسیب همچنین ممکن است بدون گیرافتادگی شانه رخ دهد، در مواردی که زایمان طولانی یا نوزاد درشت باشد، مادر دچار دیابت بارداری شده باشد، به ابزارهای دیگری (مانند فورسپس) برای کمک به زایمان نیاز باشد یا اگر نوزاد در حالت بریچ (بجای سر، باسن یا پاها اول بیرون بیایند) باشد.
شناسایی آسیب شبکه بازویی نوزادان که به آن فلج شبکه‌ی بازویی نوزاد یا فلج زایمان نیز می‌گویند، به اتفاقی در سال 1779 برمی‌گردد که یک نوزاد تازه متولدشده دچار ضعف دست شده بود و چند روز بعد این ضعف از بین رفت. از آن زمان به بعد، متخصصین و کارشناسان توانسته‌اند اطلاعات زیادی در مورد علل و خطرات مرتبط با آسیب شبکه‌ی عصبی براکیال کسب کنند، بااین‌وجود امروزه این مشکل همچنان یکی از رایج‌ترین انواع آسیب‌های حین زایمان است که سالانه هزاران نوزاد دچار آن می‌شوند.
انواع
چند نوع آسیب شبکه بازویی نوزاد در حین زایمان وجود دارد، برخی از آن‌ها شایع‌تر از دیگری هستند و همان‌طور که قبلاً گفته شد، برخی از آن‌ها شدیدتر و جدی‌تر از دیگری هستند.
نوروپراکسی
نوروپراکسی (Neuropraxia)، شایع‌ترین و خفیف‌ترین نوع آسیب شبکه‌ی بازویی در نوزادان است و مشخصه‌ی آن، کشش یا پارگی‌های خفیفی در عصب‌های شبکه‌ی بازویی می‌باشند. ازآنجایی‌که این آسیب خفیف‌ترین آسیب شبکه‌ی بازویی می‌باشد، معمولاً خودبه‌خود در طی چند ماه برطرف خواهد شد. آسیب‌های نوروپراکسی به غشا و دیواره‌ی محافظ عصب صدمه می‌زنند درحالی‌که خود عصب معمولاً آسیبی نمی‌بیند. بااین‌وجود، این نوع آسیب می‌تواند موجب درد و مشکلاتی گردد و تا زمان بهبودی این علائم ادامه خواهند داشت. علائم نوروپراکسی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- ضعف عضله در ناحیه‌ی آسیب‌دیده
- احساس سوزش، گزگز و یا بی‌حسی در ناحیه‌ی آسیب‌دیده
- حساسیت و درد بسیار زیاد در ناحیه‌ی آسیب‌دیده
- اختلالاتی در حواس
فلج ارب
فلج ارب (Erb’s palsy) اغلب به‌عنوان نام دیگری برای فلج شبکه‌ی بازویی نوزاد به‌کاربرده می‌شود. این آسیب زمانی رخ می‌دهد که عصب‌های شبکه‌ی بازویی (براکیال) در قسمت بالایی بازو آسیب ببینند. این آسیب را همچنین تحت نام‌های فلج پارگی ارب یا پارگی شبکه‌ی بازویی می‌شناسند. میزان شدت فلج ارب متغیر است و به نوع و چگونگی ایجاد آسیب بستگی دارد. برخی از خطرات ناشی از فلج ارب عبارت‌اند از:
- فلج کامل یا نسبی در بازوی آسیب‌دیده
- از دست دادن حس و یا عملکرد حرکتی در دست آسیب‌دیده
- کاهش نیرو (برای مشت کردن دست) و بی‌حسی دست
- دست آسیب‌دیده ممکن است به‌طرف بدن خم شود یا شل باشد.
بسته به میزان شدت آسیب، گزینه‌های درمانی برای فلج ارب عبارتند از:
- دارو
- جراحی
- درمان‌های فیزیکی و فیزیوتراپی
- ماساژ منظم بازوی آسیب‌دیده
فلج کلامکه
فلج کلامکه (Klumpke’s Palsy)، نوعی آسیب شبکه بازویی است که قسمت پایینی شبکه‌ی عصبی آسیب می‌بیند و منجر به بی‌حسی، از دست دادن حس، تنگی مردمک (Miosis)، اثر چنگ و خش روی دست آسیب‌دیده می‌شود. فلج کلامکه روی دست، مچ و بازوی ناحیه‌ی آسیب‌دیده تأثیر بگذارد و معمولاً به خاطر دیستوشی شانه (گیرافتادگی شانه در لگن در حین زایمان) به وجود می‌آید. دیستوشی شانه وقتی رخ می‌دهد که کودک در حین زایمان در لگن مادر گیر کند که منجر به کشیدگی بیش‌ازحد او در هنگام متولد شدن می‌شود. گاهی اوقات فلج کلومپک خودبه‌خود بدون درمان بهبود می‌آید اما در موارد شدید ازجمله فلج نسبی یا فلج کامل، ممکن است به درمان‌های دارویی یا جراحی نیاز باشد.
نروما
نوروما (Neuroma) هنگامی رخ می‌دهد که بافت زخمی در اطراف و در کل صدمه رشد کند و درنتیجه فشار بسیار زیادی را روی عصب آسیب‌دیده وارد می‌کند. این فشار باعث می‌شود تا انتقال سیگنال از طرف عصب آسیب‌دیده به عضلات بسیار دشوار شود. اگر زخم و آسیب کم و خفیف باشد، نوروما ممکن است به‌خودی‌خود از بین برود. اگرچه اگر این آسیب بسیار بزرگ باشد، ممکن است به عمل جراحی برای برداشتن بافت آسیب‌دیده نیاز باشد. نورولوزیس Neurolysis، یک روش درمانی ست که در آن از عامل‌هایی (مانند کیسه‌های سرد و گرم یا مواد شیمیایی مانند الکل) روی ناحیه‌ی آسیب‌دیده استفاده می‌کنند و پرکاربردترین روش درمانی برای نوزادان دچار نوروما می‌باشد. طبق انستیتوی بین‌المللی سلامت (NIH)، بیش از 50% از بیماران دچار صدمات شبکه‌ی بازویی، با روش درمانی نورولوزیس با موفقیت درمان می‌شوند.
نحوه ایجاد آسیب
شبکه بازویی (براکیال)، گروهی از رشته‌های عصبی هستند که از ستون فقرات می‌گذرند و تا گردن و بازوها کشیده می‌شوند. وقتی نوزادی دچار آسیب شبکه‌ی بازویی می‌شود، آسیب می‌تواند در هر قسمتی از رشته‌های عصبی ایجاد شود و میزان شدت آن می‌تواند متغیر باشد که این میزان به محل آسیب و چگونگی وقوع آن بستگی دارد. مهم‌ترین دلایل آسیب شبکه‌ی بازویی نوزادان شامل کشش و فشار بیش‌ازحد در حین زایمان و تولد نوزاد می‌باشند. در اکثر موارد، زایمان با فشار و به‌سختی انجام می‌شود که اغلب استفاده از وسایل کمکی مانند فورسپس یا ابزار وکیوم نیاز خواهد بود. علت‌های دیگر بروز این آسیب عبارت‌اند از :
- زایمان در حینی کودک در حالت بریچ (پایین‌تر بودن پاها بجای سر) است.
- وزن و سایز زیاد کودک (درشتی کودک)
- شانه‌های کودک در ناحیه‌ی لگن مادر گیرکرده باشد.
- دیابت مادر در دوران بارداری
- ضعف و رشد ناکافی عضلات گردن
- چاقی مادر در دوران بارداری
حتی اگر از ابزارهای کمکی زایمان استفاده نشود، درصورتی‌که پزشک در حین زایمان، فشار نامناسبی را با دست به کودک وارد کند ممکن است شبکه‌ی بازویی آسیب ببیند. به‌طور مثال، هنگامی‌که سر نوزاد بیرون بیاید اما شانه‌ها در بین ناحیه‌ی لگن مادر گیر افتاده باشد، دیستوشی شانه رخ خواهد داد. ممکن است پزشک مجبور باشد برای نجات نوزاد از خفگی یا جلوگیری از وقوع هرگونه شرایط خطرناک دیگر، شانه‌های او را با فشار زیادی بکشد. این کار می‌تواند منجر به پارگی کشیدگی عصب‌های شبکه‌ی بازویی (براکیال) نوزاد شود. در برخی موارد، ممکن است آسیب شبکه‌ی عصبی بازوی نوزاد به خاطر انقباضات باشد. اگر زایمان خیلی طولانی شود و کودک در کانال زایمان برای مدتی طولانی بماند، انقباضات بدن مادر می‌توانند فشاری روی شانه‌های نوزاد وارد کنند و درنتیجه منجر به کوفتگی، پارگی و در مواردی نادر شکستگی شود.
علائم
علائم آسیب شبکه‌ی بازویی نوزاد معمولاً کمی بعد از تولد نوزاد ظاهر می‌شوند. همان‌طور که قبلاً گفته شد، علائم این آسیب عبارت‌اند از:
- واکنش زیادی در سمت سیب دیده‌ی بدن مشاهده نمی‌شود.
- محدودیت حرکتی یا عدم حرکت در سمت آسیب‌دیده
- طاهری پنجه مانند بر روی دست
- انقباضات غیرعادی در عضله که ممکن است حتی بعد از درمان دائمی باشند.
تشخیص
برای تشخیص آسیب شبکه‌ی بازویی، پزشک یک سری آزمایش‌ها و ارزیابی‌ها را انجام می‌دهد. به‌طور مثال، یک ارزیابی حرکتی نحوه‌ی عملکرد عضله را از طریق سیستم درجه‌بندی پنج نقطه‌ای تعیین می‌کند که میزان توانایی نوزاد و ناتوانی او را در استفاده از برخی عضلات مشخص‌شده مورد ارزیابی قرار می‌دهد. یک آزمایش رفلکس مورو نیز معمولاً برای آزمودن رفلکس‌های غایب در ناحیه‌ی معیوب انجام می‌گیرد. علاوه بر این موارد، پزشک معاینات فیزیکی انجام خواهد داد که شامل عکس‌برداری رادیولوژی می‌شود تا شکستگی‌هایی را (در صورت وجود) در استخوان ترقوه مشخص کند.
درمانها
همان‌طور که قبلاً گفته شد، درمان این آسیب به میزان شدت آن و نوع آسیبی که وارد می‌شود بستگی دارد. اگرچه برخی از نوزاد به‌طور طبیعی و خودبه‌خود و یا با کمک درمان‌های فیزیکی بهبود می‌یابند، برخی دیگر ممکن است به عمل جراحی و مصرف دارو نیاز پیدا کنند.
دارو
در اصل از دارو برای کاهش درد و کمک به شل کردن عضلات برای کسانی که انقباضات دردناک و سفت کننده‌ی عضله دارند، استفاده می‌شود. اگر به انجام جراحی نیاز باشد، کمی داروی بی‌حسی یا بیهوشی خفیف (برای جلوگیری از احساس درد) به کودک می‌دهند.
جراحی
عمل جراحی برای آسیب شبکه‌ی بازویی در نوزاد ممکن است شامل روشی بنام انتقال عصب باشد. با روش انتقال عصبی، پزشک می‌تواند عصب سالم و فعال را از عضله‌ای که کاربرد کمتری دارد بردارد و آن را به عصب آسیب‌دیده انتقال دهد، به این کار پیوند عصب می‌گویند. اگرچه این کار ممکن است آسیب شبکه‌ی بازویی را کاملاً درمان نکند، اما مطالعات انجام‌شده در این زمینه نشان می‌دهند که بسیاری از نوزادانی که تحت عمل انتقال و پیوند عصب قرارگرفته‌اند، بهبود یافتند و توانستند قسمت آسیب‌دیده‌شان را بکار بی اندازند. در اینجا باید به این نکته اشاره‌کنیم که این جراحی معمولاً تا سه ماه بعد از وقوع آسیب انجام می‌گیرد؛ زیرا اکثر نوزادانی که دچار آسیب شبکه‌ی بازویی می‌شوند در طی سه‌ماهه‌ی اول زندگی‌شان یا حتی بیشتر بهبود می‌یابند و پزشکان معمولاً منتظر می‌مانند تا ببینند آیا آسیب به‌خودی‌خود برطرف می‌شود یا خیر. اگرچه در این مدت، درمان‌های فیزیکی و ماساژ منظم و روزانه‌ی ناحیه‌ی آسیب‌دیده توصیه می‌شود.
فیزیوتراپی
متخصصین طب فیزیکی و فیزیوتراپی برای جلوگیری یا کاهش انقباضات مفصلی، حفظ یا بهبود کشش و استقامت عضله، بازی با اسباب‌بازی‌ها یا انجام کارهایی برای تقویت حرکات و بازی و افزایش فعالیت‌های روزانه برای تشویق او در حضور در کارها (ابتدا در خانواده و بعد در جامعه) با کودکان دچار آسیب شبکه‌ی بازویی کار می‌کنند. درمان‌های فیزیکی عبارتند از:
آموزش بغل کردن، حمل کردن و بازی کردن با کودک
متخصص فیزیوتراپی شما توصیه‌هایی را برای قرار دادن کودک در حالت مناسب به شما خواهد داد، به صورتی که دست کودک در هنگامی او را در آغوش گرفته‌اید یا با کریر حمل می‌کنید، آویزان نباشد. متخصص فیزیوتراپی ایده‌هایی را در اختیارتان قرار می‌دهد تا بتوانید کودک را برای بازی کردن به پشت یا روی شکم قرار دهید، بدون آنکه آسیبی به دست او وارد شود.
جلوگیری از آسیب
متخصص فیزیوتراپی شما، برای شما درباره‌ی صدماتی احتمالی توضیح می‌دهد که ممکن است هنگام رخ دادن آن‌ها کودک گریه نکند، زیرا اگر حس دست (آسیب‌دیده) کم باشد، کودک نمی‌تواند دردی را احساس کند.
کشش‌های فعال و غیرفعال
متخصص فیزیوتراپی شما به شما و کودکتان کمک خواهد کرد تا کشش‌های ملایمی را برای افزایش انعطاف‌پذیری مفصل (دامنه‌ی حرکتی مفصل) و جلوگیری یا تأخیر در انقباضات (سفت شدگی‌های عضله) در بازو انجام دهید.
بالا بردن استقامت و کشش
متخصص فیزیوتراپی، تمرینات و کارهایی را برای حفظ یا بالا بردن کشش و استقامت دست به شما و کودکتان آموزش خواهد داد. متخصص فیزیوتراپی‌تان، بازی‌ها و کارهای جالبی را معرفی می‌کند که بدون آنکه از کودک بخواهید که با جدیت و به‌سختی تمرین کند، به تقویت عضلات او کمک کنید. با رشد و بهتر شدن وضعیت کودک، بازها و کارهای جدیدی را معرفی خواهد کرد که می‌توانید برای ادامه‌ی تقویت دست و بازوی کودکتان انجام دهید.
استفاده از تکنیک‌های کمکی
متخصص فیزیوتراپی ممکن است برای بالا بردن عملکرد و بهبود حرکات عضله، از تکنیک‌های مداخله‌ای مختلفی (تکنیک‌های کمکی) استفاده کند. از تحریک الکتریکی می‌توان برای تحریک خفیف سیگنال عصبی به عضله و حفظ فعالیت بافت عضله‌ای استفاده کرد. از نوار انعطاف‌پذیر می‌توان روی نواحی عضلانی مشخصی، برای کاهش انقباضات عضله‌ای استفاده کرد. می‌توان از محدوديت درمانی تعدیل‌یافته برای دست سالم استفاده کرد تا دست معیوب را به انجام فعالیت‌هایی وادار کند. تمرینات تکرارشونده برای دست آسیب‌دیده، استفاده از کارهایی متناسب با سن، مانند نقاشی با انگشت، برج‌سازی (لوگو بازی) یا برداشتن و خوردن تکه‌های کوچک خوراکی‌ها نیز توصیه می‌شوند. متخصص فیزیوتراپی شما با متخصص و پزشکانی دیگر همکاری خواهد داشت تا بهترین تکنیک‌های درمانی را برای کودک شما اتخاذ کند.
بهبود مهارت‌های رشدی
متخصص فیزیوتراپی به کودک کمک خواهد کرد تا مهارت‌های حرکتی پیشرفته‌تری را مانند برداشتن وزنه (وزنه‌هایی مخصوص کودک) با دست آسیب‌دیده، نشستن درحالی‌که به دست آسیب‌دیده تکیه داده است و سینه‌خیز رفتن یاد بگیرد. وی یک برنامه‌ی مراقبتی منحصربه‌فردی را ارائه خواهد داد که بر اساس نیازهای کودکتان طراحی‌شده است.
ارتقای سلامت و تناسب بدن
متخصص فیزیوتراپی به شما کمک می‌کند تا تمرینات، رژیم غذایی و ارتباطات مناسبی را مشخص کنید که موجب ارتقای سطح سلامتی کودکتان خواهند شد. وی با شما و کودکتان همکاری می‌کند تا بتوانید تغییرات موردنیاز را معین کنید تا کودک بتواند حضور کاملی در خانواده و در جامعه داشته باشد.
دورنمای بیماری
اکثر نوزادان کامل از آسیب شبکه‌ی بازویی بهبود می‌یابند. اگرچه، آینده‌ی کودکانی که در طی سه تا شش ماه بهبود نمی‌یابند، همچنان نامعلوم باقی می‌ماند. اگرچه مطالعات انجام‌شده دراین‌باره نشان داده‌اند که بسیاری از افراد بعد از انجام جراحی و درمان‌های مختلف، پیشرفت بهتری دارند و می‌توانند بهتر از دست آسیب‌دیده‌شان استفاده کنند، اما هنوز مطالعات و تحقیقات کافی برای تعیین یک روند پیشرفت واضحی انجام نگرفته است. علاوه بر این، هر چه آسیب جدی‌تر باشد، شانس بهبودی کامل کمتر خواهد بود. میزان موفقیت در آسیب‌های شدید 50 درصد است به این معنا که بیماران 50 شانس بهبودی و استفاده‌ی کامل از دست آسیب‌دیده‌شان خواهند داشت. برای آسیب‌های خفیف‌تر شبکه‌ی بازویی که هنوز به جراحی نیاز دارند، شانس موفقیت درمان آن درصد خواهد بود. اگرچه باید به این نکته اشاره‌کنیم که هر آسیب و هر وضعیتی منحصر به فر است. پزشکان و متخصصان با بیمار همکاری می‌کنند و میزان شانس بهبودی او را طبق صدمات و آسیب‌های به وجود آمده برای او توضیح خواهند داد. عفونت زخم‌ها، اگرچه موردی بسیار نادر است، اما ممکن است بعد از جراحی به وجود بیاید. به‌علاوه، مشکلاتی در تنفس، آسیب عروق و مجاری و فلج همگی از خطرات جراحی هستند. خوشبختانه همه‌ی این خطرات بسیار نادر هستند و اکثر نوزادان بدون هیچ مشکل و آسیبی بهبود خواهند یافت. ناحیه‌ی تحت درمان ممکن است متورم شود و نوزاد ممکن است برای مدت کوتاهی بعد از جراحی دچار بی‌حسی در آن ناحیه شود اما این مشکل معمولاً در طی چند هفته بعد از جراحی برطرف خواهد شد.
پیشگیری
همه‌ی مادران باردار باید تحت مراقبت‌های مناسبی در حین بارداری قرار بگیرند، مانند آزمایشی برای دیابت بارداری. مادرانی که دچار دیابت بارداری می‌شوند احتمالاً کودک درشت‌تری به دنیا خواهند آورد. هر چه نوزاد درشت‌تر باشد، احتمال ایجاد آسیب شبکه‌ی بازویی یا فلج ارب در حین زایمان بالاتر خواهد بود. وضعیت قرارگیری مادر در حین زایمان می‌تواند به بهبود حرکات کودک در طی فرآیند تولد کمک کند و ماما و یا متخصص زایمان می‌تواند به او کمک کند تا در بهترین وضعیت برای زایمان قرار بگیرد. استفاده از ابزارهایی برای کمک به زایمان نیز می‌تواند با آسیب شبکه‌ی بازویی نوزاد ارتباط داشته باشد. برخی گروه‌های طرفدار خانواده توصیه می‌کنند اگر مادر از عوامل خطر مربوط به آسیب شبکه‌ی بازویی در نوزاد اطلاع داشته باشد، خانواده محیط زایمان را بررسی کند. تجهیزات و محیط زایمان که دارای قابلیت تغییراتی سریع برای مشکلاتی هستند که در حین زایمان به وجود می‌آید می‌توانند از دیستوشی شانه یا گیرافتادگی شانه در لگن مادر جلوگیری یا آن را برطرف کنند.
محمد
بسیار عالی و مفید بود خدا خیرتون بده